Archetypy

a) Prometeusz – jest archetypem buntownika, dobroczyńcy, altruisty. Walczył o prawa ludzi przeciwko bogom, za co został ukarany przez Zeusa.

b) Narcyza – jest archetypem człowieka zakochanego w sobie, egocentryka, skupionego tylko na własnych potrzebach.

c) Jokasta – jest królową Teb, matką i żoną Edypa. Jej historia jest tragiczna, gdyż nieświadomie poślubiła własnego syna.

d) Niobe – jest archetypem cierpiącej matki. Niobe, żona Tantala, szczyciła się siedmioma synami i siedmioma córkami, ale bogowie zabili wszystkie jej dzieci.

e) Ikar – jest archetypem marzyciela, który ignoruje niebezpieczeństwo i przez swoją lekkomyślność sprowadza na siebie nieszczęście.

f) Dedal – jest archetypem człowieka rozważnego, poważnego, doświadczonego. Jest realistą, wynalazcą, uosabia tęsknotę za ojczyzną, pragnienie niezależności.

g) Labirynt – jest symbolem wielkiej, skomplikowanej budowli, która ma swe źródło w micie o Tezeuszu i Minotaurze. Mitycznym twórcą labiryntu był Dedal.

ILIADA

“Iliada” Homera to epicka opowieść o wojnie trojańskiej, skupiająca się na gniewie Achillesa, najdzielniejszego wojownika po stronie Greków.

Akcja “Iliady” rozpoczyna się, gdy Achilles obraża się na wodza naczelnego Agamemnona za odebranie mu branki Bryzeidy i publiczną zniewagę. Agamemnon wcześniej porwał Chryzeidę, córkę kapłana Apollina. Pokrzywdzony ojciec ubłagał swojego boga, by go pomścił, i Apollo zesłał na obóz grecki zarazę trwającą dziewięć dni.

Achilles zwołał naradę, sugerując wodzom, by zapytali o radę wróżbitę Kalchasa. Ten wyjawił przyczyny zemsty boga. Agamemnon wpadł w gniew, ale ostatecznie zgodził się na oddanie Chryzeidy, żądając w zamian innego daru: żądałby Achilles oddał mu swą brankę Bryzeidę. Wściekli wojownicy rzucili się na siebie. Do pojedynku nie doszło tylko dzięki interwencji Nestora, ale urażony Achilles stwierdził, że nie będzie dalej walczył po stronie Achajów.

Jego matka Tetyda poprosiła Zeusa o pomoc dla przeciwników, by Grecy odczuli, co znaczy strata Achillesa. W kolejnych walkach Trojanie rzeczywiście triumfowali, aż w końcu zaczęli zagrażać greckim okrętom.

Achilles pozostał nieugięty mimo błagań swego przyjaciela Patroklosa. Zgodził się jedynie na to, by ulubieniec pojawił się na polu walki w jego zbroi. Na widok postaci, którą uznali za Achillesa, Trojanie stracili ducha bojowego i zaczęli się cofać. Najdzielniejszy z nich, Hektor, stanął do pojedynku i zabił Patroklosa, zdobywając też wspaniałą zbroję Achillesa.

Dopiero wtedy Achilles, zrozpaczony po stracie przyjaciela, zapomniał o swym gniewie i pospieszył do walki. Wcześniej poprosił matkę o nową zbroję. Ta udała się do Hefajstosa, który wykonał prawdziwe arcydzieło. W nowej zbroi heros wyruszył w bój, szukając Hektora. Ten początkowo przestraszył się zawziętego Greka, ale ostatecznie stanął do pojedynku. Achilles pokonał go, zabił, zwłoki przywiązał za nogi do swego rydwanu i w triumfie obwiózł wokół murów miasta.

Na pohańbienie syna patrzyli skamieniali z bólu rodzice - Priam i Hekuba. Achilles cisnął zwłoki Hektora w pył pod swym namiotem i pogrążył się w żalu po stracie przyjaciela. Ojciec Hektora włożył żałobne szaty, zebrał bogate dary i wyruszył samotnie do obozu wroga, by błagać Achillesa o wydanie zwłok syna. Widok złamanego bólem starca wzruszył bohatera, który przypomniał sobie własnego ojca. Wydał Priamowi zwłoki Hektora i obiecał dziesięciodniowy rozejm, by można było odprawić pogrzeb.

ODYSEJA

“Odyseja” Homera to epicki poemat, który opisuje dziesięcioletnią tułaczkę Odyseusza, króla Itaki, po zakończeniu wojny trojańskiej.

Akcja “Odysei” rozpoczyna się od narady bogów, którzy zlitowali się nad więzionym przez nimfę Kalipso Odyseuszem i postanowili mu pomóc. Bogini Atena udaje się na Itakę do Telemacha, syna Odyseusza, by skłonić go do podjęcia poszukiwań ojca.

Telemach wyrusza do Nestora, króla Pylos, a potem do Menelaosa do Lakedajmonu. Dowiaduje się, że ojciec żyje na wyspie nimfy Kalipso. W Itace zalotnicy dowiedzieli się już o podróży Telemacha i postanawiają przygotować zasadzkę, aby się go pozbyć.

Tymczasem Hermes przybywa z rozkazem bogów do Kalipso, która niechętnie oznajmia Odyseuszowi, że jest wolny. Odyseusz buduje tratwę i spuszcza ją na morze. Po siedemnastu dniach i przeżyciu ciężkiej burzy, rozpętanej przez Posejdona, zostaje wyrzucony na brzeg wyspy Feaków.

Na dworze Feaków Odyseusz zostaje przyjęty bardzo serdecznie. Opowiada swe dzieje, ukrywając na razie imię. Potem przedstawia się Feakom i relacjonuje swe dotychczasowe przygody. Feakowie obdarowują Odysa kosztownościami i odwożą go na Itakę.

Na Itace Odys ukrywa dary Feaków w pieczarze i przemieniony przez Atenę w okrytego łachmanami żebraka udaje się do chaty pasterza Eumajosa. Zostaje serdecznie przyjęty, ale nie ujawnia, kim jest.

Z polecenia Ateny wraca ze Sparty Telemach, unikając zasadzki zalotników. W chacie Eumajosa dochodzi do spotkania ojca z synem i rozpoznania. Następnie obaj planują, jak pozbyć się z domu intruzów.

Następnego dnia Penelopa urządza zawody łucznicze, które zadecydują o wyborze przez nią męża3. Odyseusz bez wysiłku napina cięciwę - strzała przeszywa otwory dwunastu toporów3. Kolejna zabija jednego z zalotników. Odys ujawnia, kim jest. Rozpoczyna się rzeź, giną wszyscy zalotnicy.

Na koniec, wykąpany i odmieniony przez Atenę, Odys staje przed żoną, witającą go z radością. Rano Odys odwiedza ojca, Laertesa, by naradzić się z nim, jak uniknąć zemsty rodzin pomordowanych. Na agorze zebrali się już ich zwolennicy i zanosi się na śmiertelny bój3. Wtedy zjawia się Atena i kładzie kres waśniom, wzywając do pojednania.

TEATR

Greckie teatry były budowane na wzgórzach, wykorzystując naturalne ukształtowanie terenu. Centralnym elementem była półkolista orchestra, na której znajdował się chór. Dla aktorów przeznaczone było proskenion, miejsce znajdujące się za orchestrą. Za nim umieszczona była skene, gdzie przebierali się aktorzy i gdzie chowano teatralne rekwizyty.

Grecka tragedia składała się z następujących części:

Prologos – wprowadzenie w akcję, wstępny dialog aktorów.

Parodos – wejście chóru na scenę.

Epeisodion – część akcji, epizod.

Stasimon – komentarz (pieśń) chóru.

Exodos -– wyjście chóru.

Tragedia grecka była związana z obrzędami religijnymi na cześć Dionizosa i miała charakter manifestacji obywatelskiej. Wszystkie zasady były rzadko spełniane przez tragedie i komedie starożytne. Najczęściej spełniają je tragedie Sofoklesa.

Twórcy greckiej tragedii:

Ajschylos – wprowadził na scenę drugiego aktora, dekoracje oraz ulepszone stroje. W ciągu blisko 50-letniej działalności na scenie ateńskiej wystawił 70 tragedii i 20 dramatów satyrowych.

Sofokles – wprowadził trzeciego aktora na scenę i ograniczył rolę chóru.

Eurypides – uczynił tragedię bardziej realistyczną. Napisał 17 tragedii oraz jeden dramat satyryczny.

Proces powstawania greckiej tragedii:

Tragedie greckie powstawały od VI w. p.n.e. do okresu rzymskiego. Pierwsze wystawienie tragedii odbyło się w 534 p.n.e. w Atenach za rządów Pizystrata. Tragedia grecka była wystawiana na scenie tylko dwa razy do roku – w święta religijne Dionizji miejskich – na wiosnę, i Lenajów – w końcu grudnia. Stanowiła część obrzędów religijnych na cześć Dionizosa. Zarazem, ze względu na ścisły związek życia religijnego i politycznego w polis greckich, tragedia miała charakter manifestacji obywatelskiej.

Zasady greckiej tragedii:

- Zasada trzech jedności – miejsca, czasu i akcji.

- Konflikt tragiczny bohatera osią akcji.

- Hamartia - wina tragiczna bohatera.

- Występowanie chóru.

- Na scenie występują razem maksymalnie trzy osoby, wyłączając chór.

- Charakterystyczna budowa dramatu: Prologos, Parodos, Epeisodion, Stasimon, Exodos.

- Wprowadzenie kategorii katharsis.

- Zasada decorum.

- Mimesis - naśladownictwo rzeczywistości.

- Wydarzenia oparte są na znanych wszystkim widzom mitach.

Motyw losu w Antygonie Sofoklesa:

Motyw losu jest kluczowy w “Antygonie” Sofoklesa. Główna bohaterka, Antygona, staje przed moralnym wyborem między posłuszeństwem wobec państwa a prawem boskim i rodowym. Antygona decyduje się na pochowanie swego brata, łamiąc zarządzenie Kreona. Ta decyzja Antygony to esencja tragizmu ludzkiego losu w ujęciu antycznym. Antygona nie tylko musi wybrać między posłuszeństwem wobec państwa a wykonywaniem obowiązków religijnych i rodzinnych, ale i mierzy się z nieubłaganym losem, który wydaje się być jej przeznaczeniem. Jej działanie jest odważne, lecz skazane na niepowodzenie, co dodatkowo podkreśla bezlitosny charakter losu.

Motyw władzy w Antygonie Sofoklesa:

Motyw władzy jest również istotny w “Antygonie” Sofoklesa. Kreon, władca Teb, jest postacią, która reprezentuje nie tylko władzę państwową, ale i sztywność prawa ludzkiego w konfrontacji z prawem boskim. Jego decyzje prowadzą do tragicznych konsekwencji, które zaczyna rozumieć zbyt późno, gdy nie ma szans na ich naprawę. Kreon dąży do utrzymania autorytetu i porządku w państwie, co prowadzi go do tragicznego konfliktu z własnym synem i ukochaną tego syna. Jego upór i niezdolność do zrozumienia konsekwencji swoich decyzji prowadzą do tragedii w jego własnej rodzinie.

Cechy bohatera tragicznego na przykładzie Kreona i Antygony: Kreon i Antygona są bohaterami tragicznymi w tragedii “Antygona” Sofoklesa. Ich czyny, mimo że są motywowane silnymi przekonaniami, prowadzą do tragicznych konsekwencji.

Antygona: Jest wierna prawu boskiemu i czuje się zobowiązana do pochowania zwłok brata Polinejkesa, co jest sprzeczne z prawem państwowym ustanowionym przez Kreona. Jej decyzja prowadzi do jej śmierci. Kreon: Jest uparty i nieugięty, stawiając dobro państwa ponad prawo boskie. Jego decyzje prowadzą do śmierci Antygony, jego syna Hajmona i żony Euridyki.

Wyjaśnienie pojęć:

a) Katharsis: Pojęcie to, utworzone i zdefiniowane przez Arystotelesa, oznacza “oczyszczenie”. W kontekście tragedii, celem sztuki jest wzbudzenie u widza uczuć litości i trwogi, aby następnie oczyścić jego umysł z tych doznań.

b) Ironia tragiczna: Jest to nieprzezwyciężona sprzeczność naznaczająca los bohatera tragedii, którego czyny wbrew jego woli i wiedzy prowadzą nieuchronnie do wypełnienia przeznaczenia.

c) Mimesis: Termin ten, wywodzący się z filozofii starożytnej, oznacza rodzaj relacji podobieństwa czy działania opartego na naśladownictwie. W kontekście sztuki, mimesis odnosi się do próby imitacji lub reprodukcji rzeczywistości.

d) Zasada trzech jedności: Jest to zasada klasycystycznej koncepcji fabuły dramatu, która obejmuje jedność czasu, miejsca i akcji. Według tej zasady, czas trwania akcji powinien pokrywać się z czasem trwania widowiska, akcja powinna toczyć się w jednym miejscu, a fabuła powinna być jednowątkowa.

Filozofia życia w poezji Horacego jest bliska stoicyzmowi i epikureizmowi. Horacy chce żyć w zgodzie z porządkiem natury i poprzestawać na tym, co posiada1. W jego ideale egzystencji można odnaleźć Arystotelesowską zasadę „złotego środka”: unikanie skrajności i dążenie do wewnętrznej równowagi. Filozofię Horacego dobrze ilustruje jego słynna maksyma: „carpe diem” („chwytaj dzień”), która oznacza, że należy wykorzystywać w pełni każdy dzień życia i cieszyć się chwilą.

W wierszu “Do Leukonoe”, Horacy wyraża stoicką filozofię życia, która zakłada istnienie złotego środka. Nie należy bowiem popadać w skrajne uczucia – ani w nadmierną euforię ani smutek. Jednocześnie, w utworze pojawia się epikurejskie hasło wypowiadane wprost „łap dzień”.

W wierszu “O co poeta prosi Apollina”, Horacy prosi boga jedynie o zdrowie: "Synu Latony pozwól mi się cieszyć tym co jest moje zdrowiem i nietkniętą władzą umysłu pozwól niech się za mną nie wlecze starość brzydka i bez lutni".

Porównując ideały filozofii stoickiej i epikurejskiej:

Stoicyzm: - Stoicyzm zakłada niewzruszony spokój ducha wobec rzeczy leżących poza ludzką ingerencją. Stoicyzm zaleca życie zgodne z naturą, racjonalne podporządkowanie prawom przyrody. Stoicy uważali, że świat jest materialistyczny, nie uznawali rzeczywistości duchowej, emocjonalnej.

Epikureizm: - Epikureizm skupia się na doświadczeniach przyjemnych i unikaniu cierpienia, co jest jednym z głównych celów człowieka. Epikureizm zaleca osiągnięcie stanu szczęścia i spokoju poprzez umiarkowanie w przyjemnościach i unikanie nadmiernych pożądań. Epikureizm promuje również przyjaźń i bliskość między ludźmi jako podstawowe wartości.

Obie filozofie mają swoje unikalne cechy, ale obie dążą do osiągnięcia spokoju i harmonii w życiu. Horacy, w swojej poezji, łączy te dwie filozofie, tworząc swoją własną filozofię życia, która promuje umiarkowanie, akceptację i cieszenie się chwilą.

W utworze “Stawiłem pomnik” Horacego, poeta wyraża swoją koncepcję poezji i poety. Horacy porównuje siebie do budowniczego, a swoją twórczość do pomnika. Wskazuje, że dzięki swojej twórczości staje się nieśmiertelny, ponieważ jego “cząstka” przetrwa kolejne wieki i będzie wspominana przez kolejne pokolenia.

Horacy wierzy, że poeci mają przewagę nad innymi twórcami, ponieważ słowo nie ma daty przydatności, w przeciwieństwie do fizycznych obiektów, takich jak rzeźby czy budynki. W ten sposób, Horacy określa swoje dzieło jako cząstkę siebie samego.

W utworze tym, Horacy wyraża przekonanie, że będzie w stanie zapisać się na kartach historii dzięki swojej twórczości, która przetrwa dłużej niż jego ciało4. Pomnik, który wybudował za pomocą swojej poezji, jest symbolem nieśmiertelności jego twórczości.

Podsumowując, koncepcja poezji i poety zawarta w utworze “Stawiłem pomnik” Horacego, podkreśla nieśmiertelność i trwałość poezji, a także rolę poety jako twórcy, który przekracza granice czasu i przestrzeni dzięki swojej twórczości.