Jan Kochanowski
ODPRAWA POSŁÓW GRECKICH
“Odprawa posłów greckich” Jana Kochanowskiego to dramat oparty na micie dotyczącym wojny trojańskiej. Akcja dramatu odnosi się do motywu porwania Heleny przez Parysa (w dramacie zwanego Aleksandrem), zaczerpniętego wprost z mitologii greckiej, a dokładnie z mitów trojańskich.
Dramat zaczyna się od monologu Antenora, trojańskiego polityka, który przedstawia sprawę porwania Heleny i poselstwa Greków, które przybyło, by żądać jej oddania. Antenor potępia postępowanie Aleksandra (Parysa), który sprowadzając Helenę do Troi może ściągnąć na miasto nieszczęście.
Na scenie pojawia się Aleksander. Między dwoma trojańczykami następuje wymiana krótkich, ciętych zdań, po których widać, że mają oni inne zasady postępowania i nie darzą się wzajemnie szacunkiem.
Następnie na scenie pojawia się Helena, która obawia się, że zostanie źle potraktowana (nawet zabita) przez swojego męża Menelaosa, gdy ten odbierze ją z Troi.
Do Heleny i Pani Starej przybywa poseł, który zdaje im relację z przebiegu rady, podczas której trojańczycy decydowali o losie Heleny.
“Odprawa posłów greckich” Jana Kochanowskiego można odczytywać na trzech płaszczyznach:
Dosłowna: Opowiada epizod z wojny trojańskiej, skupiając się na odrzuceniu żądań greckich posłów.
Polityczna: Jest wypowiedzią na temat sytuacji Polski w czasach Kochanowskiego. Polska stała u progu wojny z Rosją, a dramat jest apelem do rządzących, by kierowali się dobrem ojczyzny, zapomnieli o własnych korzyściach i odpowiedzialnie pokierowali losami narodu.
Moralna: Jest uniwersalnym utworem o charakterze moralnym. Podobnie jak mitologia za pomocą prostych historii mówi o złożonych zjawiskach i ludzkiej naturze, tak dramat Kochanowskiego pod warstwą dosłowną skrywa ponadczasowe przesłanie.
Dramat jest wyraźnym sprzeciwem wobec wojen, które zawsze niosą ze sobą cierpienie i śmierć niewinnych. Antenor, jedyny w pełni pozytywny bohater utworu, od początku sprzeciwia się konfliktowi zbrojnemu.
WYBRANE PIEŚNI
Pieśń IX (Księga I)
Nie porzucaj nadzieje,
Jakoć sie kolwiek dzieje:
Bo nie już słońce ostatnie zachodzi,
A po złej chwili piękny dzień przychodzi.
Patrzaj teraz na lasy,
Jako prze zimne czasy
Wszystkę swą krasę drzewa utraciły,
A śniegi pola wysoko przykryły.
Ta pieśń jest refleksją o życiu człowieka, czasie teraźniejszym, szczęściu.
Pieśń V (Księga II)
Wieczna sromota i nienagrodzona
Szkoda, Polaku: ziemia spustoszona
Podolska leży, a pohaniec sprosny,
Nad Niestrem siedząc, dzieli łup żałosny.
Ta pieśń jest o charakterze politycznym i patriotycznym, poświęcona spustoszeniu Podola przez Tatarów.
WYBRANE PSALMY
Psalm 13
Dokąd mię chcesz zapomnieć? Dokąd świętą swoje
Twarz przede mną kryć będziesz? Dokąd duszę moje
Frasunki trapić będą, Ojcze dobrotliwy?
Dokąd mię deptać będzie człowiek zazdrościwy?
Dosyciem znał dotychmiast uszy Twe zamknione,
Dosyciem znał i nazbyt oczy odwrócone;
Chciej na mię kiedy wejźrzeć, chciej uprzejme moje
Prośby, o wieczny Panie, przyjąć w uszy swoje!
Rozświeć moje ciemności swym nieogarnionym
Światłem, abych nie zasnął snem nieprzebudzonym;
Niechaj tej ze mnie nie ma nieprzyjaciel chluby,
Aby miał rzec: "Jam go zstarł i przywiódł do zguby."
Upad mój wielka rozkosz przeciwnikom moim,
Ale ja, Panie, ufam w miłosierdziu Twoim,
Ze mię Ty nie opuścisz, a ja w głośne strony
Będę imię Twe sławił, Boże niezmierzony!
Psalm 13 przedstawia uczucia osamotnionego człowieka, który bezskutecznie prosi Boga o pomoc.
Psalm 47
Kleszczmy rękoma wszyscy zgodliwie,
Wszyscy śpiewajmy Panu chętliwie,
Panu nad pany, Panu groźnemu,
Królowi wszego świata możnemu.
Ten niedobyte podał nam grody,
Ten pod nas możne podbił narody,
Dał nam w dziedzictwo i w używanie
Włość Jakubowę, swoje kochanie.
Oto w swój kościół w wesołym pieniu,
Oto wstępuje w głośnym trąbieniu;
Dajcie cześć Panu, dajcie naszemu,
Śpiewajcie Bogu, Bogu wiecznemu!
Ten władnie światem sam niezmierzonym,
Temu śpiewajcie pieńem uczonym;
Wszystkim narodom Ten rozkazuje
I wiecznie na swym tronie króluje.
Mocarze ziemscy k' Niemu przystali,
Królowie królem swym Go wyznali;
Wielka cześć Jego, cześć niezmierzona,
Niebem nie może być ogarniona.
Psalm 47 składa się z pięciu czterowersowych strof. Podmiot liryczny wypowiada się w imieniu całej ludzkości, dziękując Stwórcy za liczne dary
WYBRANE TRENY
Tren IX
Kupić by cię, mądrości, za drogie pieniądze,
Która (jesli prawdziwie mienią) wszytki żądze,
Wszytki ludzkie frasunki umiesz wykorzenić,
A człowieka tylko nie w anioła odmienić.
Tren IX rozpoczyna się apostrofą do mądrości, która w opinii ludzi stanowi wartość mogącą ustrzec człowieka przed smutkiem i cierpieniem. Takiej życiowej mądrości nie da się jednak kupić za żadne pieniądze. Podmiot liryczny mówi tu o mądrości stoickiej (związanej z antyczną filozofią stoicyzmu). Mądrość stoicka powinna czynić człowieka zrównoważonym i obojętnym na skrajne emocje
Tren X
Orszulo moja wdzięczna, gdzieś mi się podziała?
W którą stronę, w którąś się krainę udała?
W Trenie X, poeta zastanawia się, gdzie mogła trafić dusza Urszulki po śmierci, jednocześnie poddając w powątpiewanie życie pozagrobowe. Poeta cierpi tak samo, jak każdy inny człowiek – światopogląd stoicki nie przyniósł mu ukojenia ani nie uchronił przed cierpieniem.
Tren XI
Fraszka cnota, powiedział Brutus porażony.
Fraszka, kto się przypatrzy, fraszka z każdej strony.
Tren XI jest utworem bardzo ekspresyjnym. Dosadne, ostre słownictwo, krótkie zdania, liczne powtórzenia wyrazów, przerzutnie (czyli przesunięcie części zdania do kolejnego wersu) nadają mu dynamiczny charakter. Podmiot liryczny ma wrażenie, że traci rozum.
Tren XIX
Żałość moja długo w noc oczu mi nie dała
Zamknąć i zemdlonego upokoić ciała.
Tren XIX, ostatni z „Trenów”, można z pewnością uznać za kluczowy dla całego cyklu. Jest to utwór nietypowy ze względu na sytuację liryczną – tym razem poeta nie wypowiada się bezpośrednio, ale przytacza treść swojego snu (lub widzenia), oddając głos zmarłej matce. Kobieta pojawia się z Urszulką na ręku. Dziewczynka wygląda jak za życia.
PIOTR SKARGA, KAZANIA SEJMOWE
Kazanie Pierwsze Kazanie pierwsze jest skierowane do uczestników obrad sejmowych. Skarga uświadamia, że jego celem ma być refleksja nad niebezpieczeństwami zagrażającymi Rzeczypospolitej. Wskazuje na dobrodziejstwa płynące z silnej władzy monarchy, który z kolei ma za zadanie bronić praw Kościoła. Skarga przestrzega ich przed Bożą karą, a chcąc przerazić odbiorców wspomina o nadchodzącym niebezpieczeństwie osmańskim.
Motyw Boga i Wiary Piotr Skarga zwraca uwagę posłów na to, że odeszli od katolickiej wiary swoich przodków. Przypomina, iż to Bóg ustanowił króla i prawa, od Jego woli zależy pomyślność rządów.
Zagrożenia Do największych zagrożeń, którym zapobiec ma Sejm należą: niezgody wynikające z poreformacyjnego rozpadu chrześcijaństwa, zwaśnienie społeczeństwa niezdolnego do jedności, tendencje do zdrady wspólnych interesów państwa, buntów wybuchających w imię partykularyzmu.
Wnioski Skarga uświadamia szlachcie ich winy, ostrzega przed konsekwencjami niemoralnych zachowań i wzywa do zmiany postawy.
KAZANIA SEJMOWE SKRÓT
“Kazania Sejmowe” to zbiór kazań autorstwa Piotra Skargi, skierowanych do uczestników obrad sejmowych. Skarga w swoich kazaniach podkreśla, że powodzenie w rządzeniu zależy od woli Boga i radzi, by obrady rozpoczynać modlitwą o mądrość.
Główne tematy poruszane w “Kazaniach Sejmowych” to:
Silna Władza Królewska: Skarga optuje za silną władzą królewską, która ma być gwarantem prymatu kościoła katolickiego.
Rola Sejmu: Skarga optuje za ograniczeniem roli sejmu na rzecz senatu.
Krytyka Szlachty: Skarga krytykuje szlachecką anarchię i egoizm oraz bezkarność za grzechy, takie jak zabójstwo i ucisk chłopów.
Przestroga i Pouczenie: “Kazania sejmowe” są przestrogą, ostrzeżeniem i jednocześnie pouczeniem. Skarga ostrzega i poucza przede wszystkim szlachtę.
Zagrożenia dla Rzeczypospolitej: Skarga wskazuje na niebezpieczeństwa zagrażające Rzeczypospolitej, takie jak niezgody wynikające z poreformacyjnego rozpadu chrześcijaństwa, zwaśnienie społeczeństwa, tendencje do zdrady wspólnych interesów państwa, buntów wybuchających w imię partykularyzmu.
“Kazania Sejmowe” są ważnym dziełem literatury polskiej, które odzwierciedla problemy społeczne i polityczne epoki.
