STAROŻYTNOŚĆ
CZAS TRWANIA
Od około 3500 r. p.n.e. do V wieku n.e.
Początek
wynalezienie pisma
Koniec
upadek cesarstwa zachodniorzymskiego
POJĘCIA
Tragizm
To rodzaj estetycznej kategorii, która oznacza uwikłanie bohatera w konflikt sprzecznych ze sobą racji.
zasada przyziemności
Zachowania umiaru i powściągliwości w wyrażaniu siebie, w szczególności w sytuacjach publicznych.
Zasada decorum
Nakazywała zgodność stylu z tematem, sytuacją społeczną narratora i odbiorcy. W praktyce oznaczała ona konieczność pisania o rzeczach poważnych stylem podniosłym, a o trywialnych stylem niskim.
Katharsis
Stan polegający na wzbudzeniu u widza uczuć litości i trwogi.
Kolokwializm
To wyrazy używane w mowie potocznej.
Epikureizm
Za najwyższe dobro uznaje szczęście, a przyjemność, pojmowaną nie tylko w sensie zmysłowym, ale również jako brak cierpienia, stanowi najprostszą drogę do niego.
WAŻNE UTWORY
Biblia ~ Bóg
Mitologia, część I grecja ~ Jan Parandowski
Antygona ~ Sofokles
Iliada / Odyseja ~ Homer
wybrane utwory ~ Horacy
ŚREDNIOWIECZE
CZAS TRWANIA
EUROPA od 476 do 1492 r.
POLSKA X-XV wiek
start: upadku cesarstwa zachodniorzymskiego
koniec: odkrycia Ameryki przez Kolumba czyli w 1492 roku
POJĘCIA
Teocentryzm - światopogląd, zgodnie z którym najważniejszym punktem odniesienia dla człowieka jest Bóg.
Danse macabre- to taniec śmierci
Memento mori- to łacińskie pojęcie, które oznacza „pamiętaj o śmierci”
Hagiografia - piśmiennictwo, na które składają się żywoty świętych.
Pareneza - edukacja przez literaturę. To zadanie związane było z funkcjami przypisywanymi literaturze średniowiecznej, a mianowicie z piętnowaniem grzechu, propagowanie wzorców, wiedzy oraz pouczaniem czytelników.
Historiografia - to inaczej określenie całokształtu pracy historyka razem z jej rezultatem, czyli produkcją dziejopisarską.
UTWORY
"Legenda o św. Aleksym" ~ anonim
"Rozmowa Mistrza Polikarpia ze śmiercią" ~
"Kwiatki świętego Franciszka z Asyżu" ~
"Pieśń o rolandzie" ~
"Kronika polska" ~ Gall Anonim
"Boska komedia" ~ Dante Alighieri
RENESANS
CZAS TRWANIA
XV/XVI wiek do końca XVI wieku.
start: upadek Konstantynopola
koniec: sobór trydencki
POJĘCIA
Antropocentryzm- dosłownie stawianie człowieka w centrum, chodzi oczywiście o centrum zainteresowań sztuki, nauki, rozważań filozoficznych
Humanizm
- Człowiek powinien działać zgodnie z własnymi zdolnościami, tworzyć, kształcić się, dbać o zdrowe, wysportowane ciało. W ujęciu humanistycznej koncepcji człowiek stawał się jednostką godną, wyjątkową, niepowtarzalną.
Reformacja- ruch mający na celu naprawę stosunków wewnątrz kościoła.
UTWORY
"Wybrane pieśni, treny, fraszki, odprawa posłów greckich" ~ Jan Kochanowski
"Kazania sejmowe" ~ Piotr Skarga
"Pamiętniki" ~ Jan Chryzostom Pasek
"Makbet" / "Romeo i Julia" ~ William Szekspir
BAROK
CZAS TRWANIA
XVI/XVII wiek do końca XVII lub połowy XVIII wieku. W Polsce XVII wiek – połowa XVIII wieku.
start: włoski kompozytor Jacopo Peri napisał pierwszą operę – Dafne
koniec: datę śmierci Johanna Sebastiana Bacha
POJĘCIA
Kontrreformacja - prąd powstały w Kościele katolickim wobec zagrożenia reformacją. Zwołany w celu przeciwstawienia się postępom różnowierstwa
Marinizm- jest stylem poetyckim, którego celem było zaskoczenie widza, tak zwany efekt stupore.
Sarmatyzm- to polska i szlachecka odmiana baroku,
UTWORY
"Pamiętniki" ~ Jan Chryzostom Pasek
"Skąpiec" ~ Moiler
OŚWIECENIE
CZAS TRWANIA
XVII wiek – ostatnie ćwierćwiecze XVIII. W Polsce od 1764 do 1822 roku.
start: utworzenia Collegium Nobilium
koniec: wydanie pierwszy tom poezji A. Mickiewicza pt. "Ballady i romanse"
POJĘCIA
Deizm- Zatem to, że świat jest, był dla deistów świadectwem istnienia Stwórcy.
Ateizm- podważanie istnienia Boga.
Racjonalizm- postawa umysłowa, która bezwarunkowo akceptuje wyższość rozumu nad innymi narzędziami poznawczo - wartościującymi.
Empiryzm- Zajmuje się problemem dochodzenia do wiedzy.
Klasycyzm- czyli powrót do antycznych tradycji
UTWORY
"Wybrane bajki" / "Hymn do miłości ojczyzny" ~ Ignacy Krasicki
ROMANTYZM
CZAS TRWANIA
druga połowa XVIII wieku – połowa XIX wieku. W Polsce od 1822 do 1863 roku.
start: rewolucja francuska
koniec: powstanie styczniowe
POJĘCIA
Orientalizm – zafascynowanie kulturą Wschodu.
Indywidualizm- Indywidualista romantyczny to jednostka wyjątkowa, obdarzona szczególną wrażliwością i zdolna do najwyższych poświęceń.
Ludowość- nawiązywania do ludowej literatury, czerpania z niej motywów i wzorców stylistycznych
Historyzm- pojmował dzieje ludów i narodów jako przejaw uniwersalnego dążenia ludzkości do postępu
Prometeizm – oznacza bunt przeciwko boskim wyrokom i siłom natury, walkę
Walenrodyzm – postawę człowieka, którego obok cech typowych dla każdego bohatera romantycznego charakteryzuje dodatkowo szczególny sposób postępowania.
Mesjanizm – przekonanie o nadejściu „Bożego pomazańca”, który zbawi ludzkość
UTWORY
"Dziady" / "Oda do młodości" / "Romantyczność ballady" / "Konrad Wallendrod" ~ Adam Mickiewicz
"Kordian" ~ Juliusz Słowacki
"Nie boska komedia" ~ Zygmunt Krasiński
POZYTYWIZM
CZAS TRWANIA
połowa XIX wieku – lata 90 XIX wieku
W Polsce od 1863-1890.
start: upadek powstania styczniowego
koniec: upadku powstania styczniowego
POJĘCIA
Scjentyzm – przekonanie, że do wiedzy o świecie prowadzi tylko wiedza i nauka (twórcą tej filozofii był Henry Thomas Buckle).
Utylitaryzm – filozofia Johna Stuarta Milla zakładała, że dobre jest to, co pożyteczne. Każda jednostka powinna w swoim działaniu kierować się dobrem ogółu.
Organicyzm – Herbert Spencer pojmował naród jako organizm.
Ewolucjonizm – to myśl Herberta Spencera oparta na poglądach Karola Darwina. Według niej wszystkie formy istnienia ulegają rozwojowi, przemianie od form prostych do bardziej złożonych.
Praca organiczna – wywodzi się z organicyzmu. Jest to dążenie do poprawy stanu gospodarczego, intelektualnego, cywilizacyjnego w całym państwie, w każdej warstwie społecznej.
Praca u podstaw – jej twórcą był Aleksander Świętochowski, który w 1873 r. napisał: „Nie ma pracy organicznej bez pracy u podstaw”. Jest to więc dążenie do reformy intelektualnej wśród najuboższych warstw – chłopów.
Asymilacja Żydów – jest to program zmierzający do zintegrowania Żydów z polskim społeczeństwem, ich polonizacja i uczynienie z nich pełnoprawnych obywateli Polski z poszanowaniem ich stylu życia, wyznania, wyglądu, języka. O tym haśle pisała Eliza Orzeszkowa w 1882 r. w artykule pt. _O Żydach i kwestii żydowskiej_. Autorka chciała znieść istniejący w świadomości Polaków stereotyp Żyda.
Emancypacja kobiet – to hasło dążące do równouprawnienia kobiet, uniezależniania ich i nadania im takich samych praw, jakie mają mężczyźni. W 1870 r. Orzeszkowa wydała artykuł pt. _Kilka słów o kobietach_, w którym walczyła o zniesienie różnic między płciami, o wykonywanie zawodów męskich przez kobiety.
UTWORY
"Lalka" / "Z legend dawnego Egiptu" ~ Bolesław Prus
"Potop" ~ Henryk Sienkiewicz
"Zbrodnia i kara" ~ Fiodor Dostojewski
"Gloria Victis" ~Eliza Orzeszkowa
MŁODA POLSKA
CZAS TRWANIA
ostatnie dekady XIX wieku (1891) do 1918 roku.
start: wydanie w 1891 roku pierwszego tomu poezji Kazimierza Przerwy-Tetmajera
koniec: odzyskanie przez Polskę niepodległości
POJĘCIA
Dekadentyzm (inaczej: chylenie się ku upadkowi) – Określał on wówczas tendencję w poezji poetów rzymskich okresu końca starożytności, którą charakteryzował irracjonalizm, pesymizm i emocjonalizm.
Impresjonizm – pokazywaniem rzeczywistości w danej chwili.
Symbolizm – charakteryzował się specyficznym sposobem obrazowania
Prozy artystyczne – to gatunek literacki, który charakteryzuje się zastosowaniem różnorodnych środków stylistycznych, takich jak metafory, porównania, epitet, itd. Celem prozy artystycznej jest wywołanie u czytelnika silnych emocji i wrażeń estetycznych.
Nihilizm – Pogląd negujący istnienie lub sens istnienia czegokolwiek, odrzucający wszelkie powszechnie przyjmowane wartości, normy czy autorytety
Schopenhaueryzm – Głównym poglądem filozofii Schopenhauera jest fenomenalizm. Świat jest moim wyobrażeniem, z takiego założenia wychodził i uważał je za pierwszą i nienaruszalną prawdę.
UTWORY
"Wesele" ~ Stanisław Wyspiański
"Chłopi" ~ Władysław Stanisław Reymont
"Rozdziobią nas kruki, wrony" ~ Stefan Żeromski
XX MIĘDZY-WOJENNE
CZAS TRWANIA
1918 – 1939 rok.
start: odzyskanie niepodległości
koniec: II wojna światowa
POJĘCIA
Awangarda – formacja ideowo -artystyczna, która zaczęła się formować w Europie po 1910 roku
Katastrofizm – rychły upadek kultury i koniec wartości wypracowanych przez cywilizację.
Kubizm – nurt w sztukach plastycznych. Cechował się on poszukiwaniem nowych zasad budowy przestrzennej dzieła przez odrzucenie reguł perspektywy i geometryczne uproszczenie elementów kompozycji
Surrealizm – kierunek w sztuce. Surrealiści starali się wykreować obrazy burzące logiczny porządek rzeczywistości, często były to wizje groteskowe, z pogranicza jawy, snu, fantazji, halucynacji, a odsunięte od racjonalizmu
Futuryzm – Kierunek artystyczny. Odnosi się do nowoczesności.
Groteska – To rodzaj komizmu, który opiera się na zestawieniu silnych kontrastów, zjawisk czy pojęć przeciwstawnych, na przykład piękna i brzydoty, tragizmu i komizmu, patosu i trywialności, stylu wysokiego i niskiego czy fantastyki i realizmu. Zbudowany w ten sposób świat przedstawiony jest przejaskrawiony, a opisywane wydarzenia przeczą zasadom prawdopodobieństwa i logiki.
UTWORY
"Ferdydurke" ~ Witold Gambrowicz
"Przedwiośnie" ~ Stefan Żeromski
OKUPACJA
CZAS TRWANIA
od 1939 roku do 1945
start:
koniec:
POJĘCIA
Eksterminacja – wyniszczenie lub masowa zagłada określonych grup ludności
Holokausts – zagłada żydów
Ruch oporu – Podziemna organizacja walcząca o wyzwolenie
Getto – dzielnica żydowska
Pokolenie kolumbów – pokolenie ur. w okolicach 1920r. stracone przez wojnę
UTWORY
"Proszę państwa do gazu" / "Ludzie którzy szli" ~ Tadeusz Borowski
"Inny świat" ~ Gustaw Herling-Grudziński
"Zdążyć przed panem Bogiem" ~ Anna Krall
WSPÓŁCZESNOŚĆ
CZAS TRWANIA
od 1945 roku
UTWORY
"Dżuma" ~ Albert Camus
"Rok 1984" ~ George Orwell
"Droga donikąd" ~ Józef Mackiewicz
"Tango" ~ Sławomir Mrożek
"Górą Edek" ~ Marek Nowakowski
"Katedra" ~ Jacek Dukaj
"Madame" ~ Antoni Libera
"Miejsce" ~ Andrzej Stasiuk
"Profesor Andrews w Warszawie" ~ Olga Tokarczuk
"Podróże z Herodotem" ~ Ryszard Kapuściński
"Stanie wojennym" ~ Marka Nowakowskiego 